نویسنده: جمشید فام
مقدمه
از آنجا که بحث ما راجع به «آینده» است و نه «تاریخ»٬ بنابراین تشریح بنیاد های نظام موجود سرمایه داری و چگونگی پیدایش و گسترش آن امری اجتناب ناپذیر میباشد.
شیوة تولید سرمایه داری در ادامة تحولیِ رابطة کالایی می باشد که قدمت این تولید کالایی به هزاران سال میرسد. پیدایشِ پول٬ چه به صورت ضرب سکه های قیمتی مثل طلا و نقره و چه به صورت امروزی آن که صور و نقش های بسیار متنوع و پیچیده ای گرفته٬ خود در پاسخ به تسهیلاتِ انجام مبادله و ضرورتِ عینی گسترش و تکامل فزایندة آن٬ بوجود آمد. از طرف دیگر٬ ردِ مبادلة کالایی را میتوان در قعر تاریخ بشر و حتی ابتدایی ترین اشکالِ زندگی اجتماعی اش پیدا کرد. در واقع پیدایشِ سطحی از مالکیت خصوصی در جوامع اولیة انسانی٬ موجد پیدایش زمینهْ لازم برای ابتدایی ترین اشکال مبادلة اجناس با یکدیگر شده و سپس شکل گیری نوعی از رابطة اجتماعی بر پایة آن را موجب گردید.
با اینکه کالا و رابطة کالایی برای سالیان سال در گذشته و حال٬ امری روزمره و به اصطلاح «پیشِ پا افتاده» به نظر میرسد٬ و اکنون که تقریبآ چیزی را نمی توان پیدا کرد که یا کالا نباشد یا نبوده و یا کاملآ مستقل از رابطة اجتماعی آن باشد (موردِ استثنائی و مستقل آن٬ مثلأ هوایی است که ما در شکل طبیعی اش تنفس میکنیم)٬ با این حال درکِ محتوی و مکانیسمِ تعیین کنندة درونی یا ماهیت رابطه تولید کالایی و ضرورت های بنیادی برای گردش و انجام مبادله اش٬ یک مبحث نسبتاً پیچیده و شاید بهتر باشد که بگویم با ظرایف بسیار پیچاننده در درک تمامیت آن می باشد.
«کارل مارکس» اولین کسی بود که نه تنها تحلیل از بنیاد پیدایش «کالا» و نضج تاریخی این رابطة تولیدی را تکمیل و بدنبال آن ماهیت استثمار گرانة شیوة تولید سرمایداری را برملا کرد٬ بلکه با نبوغ علمی و با دقت و قدرتی بی نظیر در چند جلدِ قطور از کتابِ «سرمایه»٬ کلیت این نظامِ تولیدی را برشتة تحلیل درآورد. همچنین ناگفته پیداست که نه تنها این بخش بلکه اساس بسیاری از نظراتی که اینجا آمده و خواهد آمد٬ یا مستقیمأ تلاشی است بر پایة آموزش های وی و یا برگرفته و متاثر از متُدِ تحلیلی مختص به او٬ یعنی روشِ دیالکتیکِ مادی یا ماتریالیستی. بقول یار همیشگی وی٬ «فردریک انگلس»: اگر کسانی مثل من (خود انگلس)٬ دارای استعداد خوبی برای تحلیل از موضوعات مطروحه بوده یا باشیم٬ مارکس صاحب نبوغی بود که بدون آن ما نمیتوانستیم به بنیاد های نظری «دیالکتیکِ ماتریالیستی» و سرمایه داری معاصر با چنین انسجامی٬ دست یابیم. {نقل به معنا و محتوای اشارات انگلس}.
بنابراین برای درک بنیادی از این مبحث کالایی و سپس «سرمایه»٬ منابع وی مرجع اصلی است. با اینحال من مستقلأ پایه های بحث را با قلم خودم تشریح و باز میکنم. تا به اینترتیب بتوانم خطوط مهم و بنظرم اساسی را بصورت پُررنگ تری تشریح کنم. و نیز٬ مشخصأ آن رگه ها یا لایه هایی را که عمومأ با عمق لازمش یا درک نمیشوند٬ یا بدفهمی شده و یا بسادگی چشم پوشی میشوند٬ را دوباره روشن کرد. باضافة اینکه بطور اخص٬ پایه هایی از بحث به همراه متد تحلیلِ کم و بیش جا افتادة مرا٬ به خواننده میدهد تا در مواردِ مربوط به تشریح زنده از واقعیات معاصر و تشخیص دقیق تر از پارامترهای بنیادی که در شکل دهی آینده باید مورد نظر قرار گیرند٬ راهنمای روشن تری باشد.
همچنین٬ با فرض اینکه شما اصل بحث را در جلد اول کتاب خوانده اید و یا درصورت لزوم خواهید خواند؛ همانطور که گفتم اینجا اساساً به نکات و نتایجی که به نظرم کلیدی هستند٬ میپردازم. گرچه خود کتاب «سرمایه» به تمام دقایق بحث با زیبایی و دقت تمام میپردازد٬ با این وجود باز کردن و «به روز درآوردن» آن بخصوص در زبان فارسی٬ بسیار لازم است. در واقع٬ این مطالب مربوط به «کالا» و «رابطه تولید کالایی»٬ تحت عناوین مربوطه شان چه در اصل متن و زیر نویس هایش و چه با مطالب تکمیلی که بعضاً در پرتو علوم و دانش جدید می باشند٬ قرار است که نه یک دوباره گوئی خلاصه شده یا «بازخوانی کاپیتال»٬ بلکه یک بازنگری تکمیلی نسبت به درک و فهم از بنیادی ترین عوامل٬ پارامترها و روندها از این پدیده کالایی و مناسبات مربوطه اش باشد.
حال با ذکر اینکه خود مارکس بخش اول از جلد اول کتاب «کاپیتال»٬ یعنی مبحث مربوط به «کالا»٬ را اتفاقأ سخت ترین قسمت کتاب میدانست٬ بحث خود را با تحلیل از کالا شروع میکنیم: