با تأکیداتی که در مورد دو نقش عملکردی پول یعنی مقیاس ارزش و استاندارد قیمت در فوق داشته ایم٬ میتوان به درک این نکته رسید که اولأ «گردش کالائی» همچنین موجدِ «گردش پول» هم میباشد. در این حالت٬ سکه های طلا–پول خود بصورت سمبُل یا نشانه های ارزش ظاهر میشوند. در ثانی چون خود (هنوز برپایة وزنشان) به شکل های هندسی در میآیند٬ بنابراین نقشِ استاندارد قیمت را از کمیت وزنی به کمیت عددی «سکه» ها منتقل میکنند. اینجا دیگر موردِ ارزشی خود طلا مستقیمأ مطرح نیست. بلکه از آنجا که اعتبار ارزشی اش توسط کل مبادلات و گردش کالائی و پولی تثبیت شده است٬ بنابراین با حذف پایة ارزشی اش هم کماکان میتواند نقش واسطه و عامل گردش کالایی را بخوبی انجام دهد. به این ترتیب است که امکان دگرگونی در معیار یا استاندارد قیمت یعنی جایگزین کردن شکلِ پول–طلا (یا پول–فلزاتِ گرانبها) به پول–فلزات کم بها٬ ژتون ها و بالاخره پولهای کاغذی (البته هنوز با پشتوانة طلا–پولی اش)٬ بوجود میآید. در طول تاریخ مبادلات٬ پولهای کاغذی میبایست با اِعمالِ یک نیروی خارج از مبادلات و گردش صرف کالایی٬ بداخل این روند انجام پذیرد. در این رابطه باطبع این وظیفه تنها از عهدة دولتها بر میآید که بتوانند این «اجبار» همگانی را با دادن اطمینان به داشتن پایه ها و مابه ازاء طلایی اش در خزانه های دولتی٬ به مرحلة اجرا بگذارند. البته ابتدا مقرر کرده بودند که در موقع مقتضی مردم میتوانند طلای خود را بجای پولهای کاغذی دریافت کنند. اما بعدها این «حق»٬ یعنی تعویض مستقیم پول با طلا٬ سلب گردید. پیدایش سیستم «اعتبار دهی» بجای نقشِ «عامل پرداخت» نیز ممکن اما مشروط به شرایط دیگریست.
نکات دیگر اینکه پول هم عامل پرداخت٬ هم وسیلة خرید و فروش٬ و همچنین موجودیتی برای پس انداز٬ ذخیره و دفینه سازی دارد. در هریک از این فانکشن ها یا عملکردهای پول٬ تمایل به مستقل کردن نسبی «پول» از پایة مادی اش که ضرورتِ مبادله و گردش کالائیست٬ مشاهده و تجربه میگردد. این خود به تناقضات و پیچیدگی های اقتصادی و اجتماعی می افزاید. حتی در مقاطع تاریخی مختلف قالبی در بروزِ اَشکالی از مبارزاتِ طبقاتی نیز بوده است. مواردی چون جنگ میان «طلبکاران و بدهکاران» در دلِ شیوه های تولیدی برده داری و فئودالی در گذشته از جملة آنانند *1 . همچنین همة این قابلیتهای عملکردی را پولِ کاغذی٬ تا هر وقت که از اعتبار نیافتاده است٬ میتواند داشته باشد. اما در مبادلات جهانی٬ اساسأ مبادلات پولی به پایة مستقیمأ پول–طلا یا پول–نقره یا دیگر انواع پول-کالای معتبرش بازمیگردد. آنجا میبایست شمش های طلا یا نقره و غیره عملأ جابجا گردند چرا که کالاها خارج از حوزه های اعتباری قدرتِ دولتی (هریک نسبت بدیگری) میروند. البته بیاد داشته باشید که ما هنوز به سطح بسیار پیشرفته تر اقتصادِ سرمایه داری بخصوص دوران معاصر وارد نشده ایم.
———– زیر نویس مربوط به «قابلیت عملکردی پول»
*1 – توجه شود که در این مورد گفته می شود که «پول قالبی برای بروز مبارزه طبقاتی می شود»! به این معنا که خود پول یا ضرورتهای عملی اش برای گردش کالائی٬ بخودی خود عامل بوجود آمدن آن «بحرانها» نمی باشد. بلکه به مثابه ظرفی است که پیشرفت تضاد های طبقاتی در آن دوران٬ خود را بصورت مثلاً «طلبکاران و بدهکاران» نشان می دهد. مشابه این نحوه بروز را در «بحران اضافه تولید» در دوره هایی از تحول اقتصادی سرمایه داری٬ شاهد بوده و ممکن است دوباره باشیم. در این مورد هم بنظر می آید که «بحران اضافه تولید» نتیجه وجود «تضاد» میان «ارزش استفاده» و «ارزش» می باشد. در حالیکه حالت بحرانی از نُضج تناقضات دیگری حاصل و در این «ظرف» خود را نشان میدهد.
بعداً این مورد بیشتر مورد تشریح قرار خواهد گرفت.
—————— پایان زیرنویش
***********
جمشید فام ژانویة ۲۰۱۶ ~ .ـ*) (*ـ. ~ jamshidfam@gamil.com