همانطور که پیشتر ذکر شد٬ جوامع انسانی بر پایة شیوة تولیدِ اشتراکی٬ بعد از جهشها ی بیولوژیک در اندامها و بخصوص مغز انسان بدوی٬ ریخته شد. ریشه های وجودی این جوامع با پایه های مشترکشان را که تا حتی قرون معاصر در اقصی نقاط جهان میدیدیم٬ همه نوعی سازمان ادارة جامعه شان را با قابلیت های مسلحِ دفاعی و جنگی داشته اند. سرشت ماهوی یا خمیر مایة «دولت» اما٬ نه صرفأ «سازمانِ اداره و دفاع عمومی جامعه»٬ که اساسأ ارگان حاکمیت طبقه ایست که بلحاظ اقتصادی در شیوة تولید آن جامعه حاکم میباشد. ریشة پیدایش دولت درواقع٬ پیدایش مالکیت خصوصی بر ابزار و وسائل تولیدی و باطبع تصاحبِ بخشِ نسبتأ بیشتری از محصول تولیدات و ثروت اجتماعی توسط اقلیتی از افراد همان جامعه٬ بوده است. اما پیدایش مالکیت خصوصی در تاریخ اولیة خود (تا جایی که فعلاً از آثار و بقایای مکتوب و برجای مانده بر می آید)٬ متصل و منطبق گشت با برده داری. در این پروسه بود که با پیدایش و غالب شدن شیوة تولید «برده داری»٬ «دولت» های برده دار بوجود آمدند. در پاسخ دادن عملی و نظری به این روند بنیادی بود که سیستم های سیاسی٬ حقوقی٬ قضایی٬ و نیز فرهنگ٬ ایدئولوژی و مذاهبِ گوناگونِ طبقة حاکمه بوجود آمدند٬ که هدفش شکل دادن یک «چتر ملی» برای کل جامعه٬ بنام «ملت» بوده است.
چند مورد کلیدی و جهانشمول از پدیده دولت:
۱) جابجایی قدرت در دولت یا «رژیم چنج regime change»:
تغییرات و جابجایی های قدرت از یک دست بدست دیگر٬ چه بصورت قهر آمیز و چه نسبتأ با خونریزی کمتر (شامل انواع «کودتا coup d’etat») و یا توسط انتخابات (مثل موارد موسوم به «دموکراسی» ها)٬ لزومأ به معنی جابجایی طبقاتی دولت مربوطه نمیباشند.
۲) «دولت دوگانه» یا حالت دو بُنی دولت:
در مقاطع یا دوره های بسیار کوتاهی که در اثر عمدتأ انقلابات یا تهدید های انقلابی٬ و یا در دوران گذار خاصی که در هرحال تعادل قوای اقتصادی و در نتیجه موازنة سیاسی و دولتیِ مربوطه٬ در جامعة معینی بهم میخورد٬ ممکن است که دولت حالت دوگانه پیدا کند. یعنی نطفه دولتی روی دو گرایش اجتماعی-سیاسی عمیقاً متضاد طبقاتی بسته شود! اما عملأ و نسبتأ بسرعت به پایة مذکور یک بُنی اش برمیگردد.
۳) جناح های حکومتی:
وجود «جناح» های قدرت حاکمه٬ که همیشه و همه جا در «دولت» ها وجود داشته و دارند٬ با موردِ «قدرت یا دولت دوگانه» که ذکر شد٬ اساسأ متفاوت است.
۴) «دیکتاتوری طبقاتی» و فرم های ظهور آن در طیفی از دیکتاتوری های سیاسی و «دموکراسی» ها:
دیکتاتوری یا حاکمیت بلامنازع طبقاتی که اساسأ ضرورتهای نظام اقتصادی-اجتماعی غالب را به دولت هایش و از طریق آن به جامعه «دیکته» میکند٬ لزومأ «دیکتاتوری سیاسی» و یا «دولتِ دیکتاتور» به معنای حکومتهای قلدرُ و سرکوبگر که رایج است٬ را بدنبال نمی آورد.
و برعکس٬ وجود نوعی «دموکراسی سیاسی» و برسمیت شناختن حقوق شهروندی در سطوح مختلف آن٬ از جمله حق رآی٬ لزوماً به معنای عدم وجود «دیکتاتوری طبقاتی» نمی باشد. در واقع حکومت های دموکراتیک٬ چه در برده داری های باستان و چه حتی در خوشنام ترین دموکراسی های فعلی٬ همه در چارچوب و محدوده ای از قوانین اساسی شان انتخابات میگذارند که پایه های حاکمیت طبقاتی آن جوامع مفروض و با دستگاههای «اطلاعاتی–امنیتی» و نیروهای مسلح حرفه ای با قابلیت سرکوب در مواقع لزوم٬ با قدرت و دقت تمام محافظت میشوند.
در دوره معاصر جوامع سرمایه داری (کاپیتالیستی Capitalism)٬ بواسطه و متناسب با قدرت فی الحال موجود جنبش های اجتماعی ٬ سابقه و تاثیر انقلابات و تحرکات «ضد حکومتی» وقت٬ رقابت ها و جنگ های منطقه ای و جهانی و دلائل دیگر٬ ما تا کنون شاهد شکل گیری و ظهور طیف وسیعی از حکومتهای «دیکتاتوری سرمایه داری» بوده ایم٬ که در میان دو قطبِ سیاسی حکومتی: یکی در قطب «خشن و بشدت سرکوبگر» (مثل انواع حکومت های فاشیستی)٬ و دیگری در قطب حکومت های «لیبرال» یا «سوسیال دموکرات» (مانند انواع فرم یافته در کشورهای اسکاندیناوی)٬ قرار داشته و دارند.
همچنین٬ انواع دیکتاتوری های سیاسی «چپ» تا کنونی (از جمله انواع مرتبط یا مشابه بلوک های به اصطلاح «سوسیالیستی» نوع شوروی سابق٬ روسیة فعلی٬ چین و اقمار قدیم و «مستقل» فعلی شان) را میتوان جایی در طیفِ قطبی مذکور قرار داد.
به واسطه نقش بسیار مؤثر و حساس از وجود و عملکرد های مستقیم و غیر مستقیم «دولت» در تحولات اجتماعی٬ جای بسیار دارد که به این مبحث بطور ویژه پرداخته شود *.
***********
جمشید فام ژانویة ۲۰۱۶ ~ .ـ*) (*ـ. ~ jamshidfam@gamil.com
—————————— زیرنویس ۱- «شرکت در نقد و بررسی “حکومت انسانی“»:
*1- توجه: لینک زیر در صفحه دیگر باز می شود!
مطلب مربوط به این زیرنویس٬ در این لینک موجود است: لطفاً به این لینک برای «زیرنویس *1» کلیک کنید!
——————————– پایانِ زیرنویس